Historia świata, Europy, Polski to przede wszystkim dzieje przedstawione
z perspektywy mężczyzn. Zdobycze, podboje, wojny, które prowadzili, opisywane
były przez historyków od czasów starożytnych. Miejsce kobiet, ich rola
w kształtowaniu cywilizacji, kultury była zazwyczaj marginalizowana, choć pojawiały
się jako unikalne, w mniej licznej reprezentacji, np. Kleopatra, królowa Elżbieta czy
królowe polskie – Jadwiga, Bona.
Biblijne i mitologiczne archetypy
Nie brakuje też postaci kobiecych w Biblii czy mitologii greckiej i, co ciekawe,
realizują one różne wzorce kobiecości, nie tylko te tradycyjne. Warto więc przyjrzeć
się takim postaciom, jak : Judyta, Salome, Miriam czy też Artemida oraz Atena. Są
one bowiem archetypami postaw kobiecych, które istniały w kulturze, były
przywoływane przez pisarzy oraz malarzy, malarki (np. żyjąca w renesansie
Artemisia Gentileschi, autorka obrazu Judyta odcinająca głowę Holofernesowi).
Natomiast w życiu codziennym, inaczej niż w dziełach literackich czy też
na szczytach władzy, dominował system patriarchalny, który nie pozwalał kobietom
na autonomię, rozwój talentów, realizację innych celów niż małżeństwo
i macierzyństwo.
Kobiety w świecie sztuki
Współcześnie próbuje się przywrócić do pamięci zbiorowej te kobiety, które
wykraczały poza tradycyjne wzorce wyznaczone płci pięknej. Z roku na rok pojawia
się coraz więcej publikacji ukazujących wybitne postacie artystek, modelek, żon
i towarzyszek życia sławnych malarzy oraz rzeźbiarzy. Jedną z takich książek jest
praca Sylwii Zientek „Polki na Montparnassie”, która uzmysławia czytelnikom, że
wśród panteonu znanych na całym świecie malarzy francuskich czy też tworzących
w Paryżu, tak wiele było uzdolnionych artystycznie kobiet (m.in. Anna Bilińska, Maria
Dulębianka czy Mela Muter).
Kobiety z obrazów
Inną pracą o podobnej tematyce jest publikacja Małgorzaty Czyńskiej Kobiety
z obrazów oraz Kobiety z obrazów. Nowe historie. Autorka prezentuje niezwykłe
i różnorodne biografie kobiet, które można podziwiać na obrazach. Jednak odbiorcy
tych dzieł najczęściej skupiali się na perfekcyjnym przedstawieniu postaci
i na możliwościach kreacyjnych malarza. Kobieta, która była muzą, inspiracją, ale także miała swoją historię i wkład w budowanie kultury, najczęściej była pomijana,
infantylizowana, traktowana w sposób przedmiotowy. Bohaterki poszczególnych
opowieści Czyńskiej to między innymi: Mona Lisa, Gala – muza Dalego, Tamara
Łempicka czy mniej znana Wally Neuzil – modelka Klimta, a później Scheliego.
Kobiety a literatura
Jeśli chodzi o literaturoznawstwo, w ostatnich latach pojawiło się wiele prac
badawczych, rzucających nowe światło na wkład kobiet w tę dziedzinę kultury. Jako
przykład, można podać książkę Śmierć białych motyli. Eliza Orzeszkowa – biografia,
wyobraźnia, idee Magdaleny Kraft. Autorka sięgnęła po biografię Elizy Orzeszkowej,
odczytując ją na nowo, unikając uproszczeń i schematyzmu.
Proza współczesna
Wątki kobiece są też licznie reprezentowane w prozie współczesnej
przez pisarki: Joannę Bator, Manuelę Gretkowską oraz Olgę Tokarczuk, polską
noblistkę, która w swej twórczości przedstawia przeróżne postacie kobiece, nie bojąc
się przeciwstawiać stereotypom. Ciekawym przykładem przywracania kobiet
do polskiej pamięci zbiorowej jest zabieg koniektury, jaki zastosowała w Księgach
Jakubowych, wydobywając z niepamięci m.in. osiemnastowieczną poetkę Elżbietę
Drużbacką.
Kobiety w nauce
W historii kultury europejskiej odkrywa się na nowo nie tylko kobiety artystki –
malarki, pisarki, żony, modelki sławnych malarzy czy też rzeźbiarzy. Marginalizacja
roli kobiet odbywała się także w innych dziedzinach niż twórczość. W książce
zatytułowanej Geniusz kobiet. Historie kobiet, które zmieniły świat nauki Odifreddiego
Piergiorgio, przetłumaczonej na język polski w 2021 roku, pojawiły się portrety
dwudziestowiecznych naukowczyń. Wśród nich znajdziemy nie tylko Marię
Skłodowską – Curie, która jest stosunkowo dobrze znana i funkcjonuje
w świadomości zbiorowej, ale występują tam też inne kobiety naukowczynie, między
innymi: chińska farmaceutka Tu Youyou, zdobywczyni Nagrody Nobla w dziedzinie
medycyny czy mistrzyni szachów Judit Polgár.
Wypełnianie białych plam
XXI wiek to czas, w którym kobiecość dochodzi do głosu, przywracane pamięci zbiorowej są różne postacie kobiet: sportsmenki, alpinistki, kurierki z okresu II wojny światowej, kobiety związane z Kościołem. Praca nad budowaniem nowej historii, czy może herstorii (od angielskiego słowa herstory) wciąż trwa, a niniejsza strona internetowa Kobiety (nie) z tej ziemi jest skromnym wkładem w to dzieło.